اثر مبداء بذر بر جوانه زنی و رشد نهال های بادام کوهی (Amygdalus scoparia)

سابقه و هدف: این تحقیق با هدف بررسی اثر مبدا بذر بر جوانه‌زنی و رشد نهال‌های بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach.) تحت رژیم‌های مختلف آبیاری (هفته‌ای یکبار و دو هفته یکبار) در استان فارس انجام شد.

مواد و روشها: بذر بادام کوهی از پنج رویشگاه با ارتفاع از سطح دریای متفاوت در استان فارس به نام‌های کشوری، سیرج، هرگان، حاجی‌آباد یک و حاجی‌آباد دو، جمع‌آوری شدند و پس از تیمار سه ماهه سرمادهی مرطوب در بستر ماسه ودر دمای 4 درجه سانتیگراد، بذرها به بستر کشت انتقال داده شد و در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار کاشته شدند. بطوریکه بذرهای تیمار شده به تفکیک مبدا در گلدان‌های یکسان کشت شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون تجزیه واریانس با مدل فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی استفاده شد. گروه‌بندی میانگین‌ها نیز توسط آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام شد.

یافته‌ها: نتایج تجزیه و تحلیل واریانس نشان داد که اثر مبدا بذر بر درصد جوانه‌زنی، میانگین مدت جوانه-زنی، بنیه بذر، طول اندام هوایی در سظح 99 درصد و بر طول ریشه و تعداد برگ در سطح 95 درصد معنی-دار بود. دور آبیاری نیز بر درصد جوانه‌زنی، میانگین مدت جوانه‌زنی، بنیه بذر، زنده‌مانی و طول اندام هوایی در سطح 99 درصد اثر معنی‌دار نشان داد همچنین اثر متقابل مبدا بذر و دور آبیاری بر طول اندام هوایی معنی‌دار بود. نتایج مقایسه میانگین اثر مبدا بذر بر صفات مورد مطالعه نشان داد که بذرهای حاصل از مبدا هرگان با میانگین 90 درصد و پس از آن مبدا کشوری با میانگین 3/85 درصد بیشترین درصد جوانه‌زنی را داشتند از نظر میانگین مدت جوانه‌زنی نیز مبداهای حاجی‌آباد یک، حاجی آباد دو و کشوری بیشترین مقادیر را به خود اختصاص دادند. همچنین مبداهای کشوری و حاجی‌آباد یک بیشترین میانگین بنیه بذر، طول اندام هوایی و طول ریشه را نشان دادند. در خصوص صفت تعداد برگ نیز نهال‌های حاصل از مبدا حاجی آباد دو دارای کمترین میانگین بودند اما تفاوت معنی‌داری بین چهار مبدا دیگر از این نظر مشاهده نشد. نتایج مقایسه میانگین اثر دور آبیاری بر صفات درصد جوانه‌زنی، میانگین مدت جوانه‌زنی، بنیه بذر، زنده‌مانی و طول اندام هوایی حاکی از آن بود که آبیاری هفته‌ای یک بار (به‌ترتیب با میانگین‌های 6/89 درصد، 28/82، 08/38، 22 درصد، 23/19 سانتیمتر) به طور معنی‌داری میانگین مدت جوانه‌زنی را کاهش و سایر صفات را افزایش داد. نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل مبدا بذر و دور آبیاری نشان داد که بیشترین طول اندام هوایی (12/27 سانتیمتر) مربوط به مبدا بذر حاجی آباد یک با آبیاری هفته‌ای یکبار بود.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که اثر مبداء بذر بر خصوصیات رشد طولی ریشه و ساقه همچنین درصد جوانه‌زنی، میانگین مدت جوانه‌زنی، بنیه بذر، زنده‌مانی و تعداد برگ اثر معنی‌دار داشت. نتایج تحقیق حاضر همچنین حاکی از آن بود که در مجموع نهال‌های حاصل از بذرهای جمع‌آوری شده از مبداء حاجی-آباد یک با ارتفاع از سطح دریای پایین‌تر از سایر مبداهای مورد مطالعه (1650 متر از سطح دریا) و سپس مبدا هرگان (ارتفاع 1950 متر از سطح دریا) و کشوری (ارتفاع 2400 متر از سطح دریا) جوانه‌زنی، رشد و استقرار بهتری داشتند. علت این امر را می‌توان به شرایط ارتفاعی یا طول و عرض جغرافیایی مبدا بذر مربوط دانست. با توجه به اینکه مبداء بذر حاجی‌آباد یک و هرگان در طبقه ارتفاعی کمتر قرار گرفته‌اند؛ احتمالا شرایط اقلیمی ناشی از آن باعث تفاوت در میانگین رشد در نهال‌های حاصل از بذرهای این دو مبداء نسبت به سایر پروونانس‌ها شده است. در خصوص عدم کاهش رشد مشاهده شده در نهال‌های حاصل از مبدا با ارتفاع 2400 متر از سطح دریا در تحقیق حاضر، می‌توان گفت با توجه به اینکه گونه بادام کوهی در زمره درختانی است که رویشگاه اصلی آنها خاک‌های شنی و محیط‌های فقیر از عناصر غذایی است لذا احتمالاً مقاومت گیاه در برابر شرایط محیطی سخت همچنین توسعه بیشتر سیستم ریشه‌ای در نهال‌های واقع در ارتفاعات بالاتر به ویژه در مرز درختی جهت جذب بهتر مواد غذایی و آب باعث شده است که نهال‌های مناطق مرتفع‌تر (مبداء کشوری) کاهش رشد معنی‌داری نسبت به دیگر جمعیت‌ها نشان ندهد. در نهایت بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر پیشنهاد می‌شود با توجه به کاهش معنی‌دار عملکرد بذر مبداءهای سیرج و حاجی آباد دو، استفاده از بذر مبداء حاجی آباد یک برای تولید نهال بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه در اولویت قرار گیرد و بعد از آن پروونانس‌های کشوری و هرگان توصیه می‌شوند.