توسعه زیر مدل پوشش گیاهی در تعیین شایستگی مرتع از جنبه زنبورداری

سابقه و هدف: این تحقیق با هدف بررسی قابلیت استفاده از مراتع حوزه آبخیز طالقان برای زنبورداری و توسعه یک مدل ارزیابی شایستگی مراتع در این زمینه انجام شده است. زنبورداری به عنوان یکی از فعالیت‌های پایدار کشاورزی، می‌تواند علاوه بر تأمین درآمد، نقش مهمی در حفظ منابع طبیعی و کاهش فشار دام بر مراتع ایفا کند. تعیین مناطق مستعد زنبورداری و بررسی دقیق فنولوژی گیاهان، به‌ویژه زمان گلدهی آنها، از مهم‌ترین معیارهای برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار این صنعت به شمار می‌رود.

مواد و روش‌ها: روش تحقیق شامل نمونه‌برداری تصادفی در تیپ‌های مختلف پوشش گیاهی بود. برای این منظور، ۳۰ پلات یک متر مربعی در راستای سه ترانسکت ۲۰۰ متری مستقر گردید. ارزیابی شایستگی مراتع بر اساس روش پیشنهادی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد FAO 1991 به عنوان یک الگوی کلی انجام شد. سپس با تلفیق دانش بومی و اطلاعات کارشناسی، به تحلیل دقیق عوامل مؤثر بر شایستگی پوشش گیاهی از نظر زنبورداری پرداخته شده و عوامل موثر بر شایستگی پوشش گیاهی بازنگری و نقشه نهایی شایستگی ارائه گردید از جمله این عوامل، طول دوره گلدهی، ترکیب گیاهان شهدزا و گرده‌زا، حضور گیاهان مورد علاقه زنبورعسل و جذابیت گونه‌های گیاهی موجود برای این حشره بود.

یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که ۸۰ گونه گیاهی در منطقه مورد استفاده زنبورعسل قرار می‌گیرند که از نظر جذابیت، شهدزا یا گرده زا بودن گل و طول دوره گلدهی گیاه در طبقات مختلف قرار دارند، این گونه ها پوشش گیاهی غالب مراتع ضعیف منطقه را تشکیل داده اند که از نظر دامداران برای چرای دام کم‌ارزش محسوب می‌شوند. با این حال، این پوشش گیاهی از نظر زنبورداری دارای اهمیت بالایی بوده و می‌تواند به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه برای توسعه اقتصادی و زیست‌محیطی منطقه مورد توجه قرار گیرد. تحلیل نقشه شایستگی نهایی نشان داد که حدود ۲۱ درصد از عرصه تحقیق، دارای شایستگی عالی تا خوب برای زنبورداری است.

نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق بر ضرورت مدیریت پایدار منابع طبیعی و بهره‌برداری بهینه از مراتع تأکید داشته و می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های منطقه‌ای مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، یافته‌های تحقیق میدانی نشان می‌دهند که با افزایش آگاهی جوامع محلی درباره فواید زنبورداری، امکان کاهش وابستگی به دامداری و استفاده پایدارتر از مراتع فراهم خواهد شد. علاوه بر این، این نتایج می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای سیاست‌گذاری‌های منطقه‌ای و تدوین راهبردهای حمایتی در راستای توسعه زنبورداری و حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی مورد استفاده قرار گیرد. توجه به شرایط اکولوژیکی منطقه و به‌کارگیری مدل‌های تلفیقی ارزیابی شایستگی، گامی مؤثر در راستای ارتقای صنعت زنبورداری و مدیریت بهینه منابع طبیعی مقدور خواهد بود.