1
گروه مدیریت مرتع- دانشکده مرتع و آبخیزداری- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان- گرگان- ایران
2
گروه مدیریت مرتع، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
10.22075/ceasr.2025.37978.1053
چکیده
سابقه و هدف: اکوتوریسم بهعنوان رویکردی پایدار در بهرهبرداری از منابع طبیعی، نقش مهمی در حفظ محیطزیست و توانمندسازی جوامع محلی دارد. اکوسیستمهای مرتعی بهدلیل تنوع زیستی، مناظر طبیعی و پیوند با فرهنگ سنتی، ظرفیت مناسبی برای توسعه این نوع گردشگری دارند. منطقه دیلمان در استان گیلان با برخورداری از مراتع کوهستانی، گیاهان دارویی، حیاتوحش و سبک زندگی عشایری، از جمله نواحی مستعد اکوتوریسم محسوب میشود. با این حال، فقدان شناخت دقیق از دیدگاههای ذینفعان، مانع بهرهبرداری پایدار از این ظرفیتهاست. این پژوهش با هدف شناسایی جاذبهها و ارزیابی ظرفیتهای اکوتوریسم در منطقه دیلمان، با تمرکز بر تحلیل نظرات گردشگران، دامداران، و کارشناسان منابع طبیعی و محیطزیست انجام شده است.
مواد و روشها: این پژوهش بهصورت توصیفی–تحلیلی انجام شد. جامعه آماری شامل چهار گروه از ذینفعان کلیدی در منطقه دیلمان واقع در شهرستان سیاهکل (استان گیلان) بود: دامداران، گردشگران، کارشناسان اداره منابع طبیعی و اداره محیطزیست. دادهها با استفاده از پرسشنامهای ساختاریافته با سؤالات بسته (مقیاس لیکرت) جمعآوری شد. نمونهگیری بهصورت هدفمند انجام و دادهها با نرمافزار Excel و تحلیلهای آماری توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی) تحلیل شدند. همچنین از رتبهبندی میانگین نمرات برای شناسایی جاذبههای اولویتدار استفاده شد.
یافتهها: نتایج تحلیل پرسشنامهها نشان داد که ذینفعان، ظرفیتهای طبیعی، فرهنگی و آموزشی منطقه دیلمان را برای توسعه اکوتوریسم مناسب ارزیابی کردهاند. در میان گزینههای بررسیشده، تور بازدید از دشت سوسن چلچراغ، دشت شقایق، جنگلنوردی با معرفی گیاهان دارویی بومی، و بازار سنتی اسپیلی، بالاترین میانگین نمره را کسب کردند. در مقابل، تجربه کوچ پیاده با عشایر کمترین استقبال را داشت، هرچند همچنان در بازه مثبت ارزیابی شد. همچنین، اکثر پاسخدهندگان از ساکنان بومی منطقه بودند که به شناخت بیشتر آنها از جاذبههای محلی اشاره دارد. میانگین بالای نمرات و پراکندگی پایین دادهها، نشاندهنده همگرایی در نگرش گروههای مختلف نسبت به ظرفیتهای منطقه بود. بهطور کلی، یافتهها بر وجود زمینه مساعد برای توسعه گردشگری طبیعی با مشارکت جوامع محلی تأکید دارند.
نتیجهگیری: بررسی ظرفیتهای اکوتوریسم در منطقه دیلمان نشان داد که این ناحیه بهلحاظ برخورداری از جاذبههای طبیعی متنوع، فرهنگ بومی غنی و اقلیم مناسب، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه گردشگری پایدار دارد. مشارکت فعال ذینفعان محلی، بهویژه دامداران و کارشناسان منابع طبیعی، میتواند نقش مهمی در تحقق این هدف ایفا کند. نتایج پژوهش بر لزوم برنامهریزی مشارکتی، آموزش جوامع محلی، و طراحی تورهای متناسب با ویژگیهای اکوسیستم مرتعی تأکید دارد. بهعلاوه، توجه به چالشهای زیستمحیطی و هماهنگی میان بهرهبرداری گردشگری و حفاظت منابع طبیعی از الزامات توسعه موفق اکوتوریسم در این منطقه است. این یافتهها میتوانند مبنای سیاستگذاری و اجرای طرحهای گردشگری در نواحی مشابه قرار گیرند.
)