طراحی مدل اثرات زیست‌محیطی بارگذاری و استقرار صنایع پیرامونی بر مناطق روستائی (مطالعه موردی: شهرستان مبارکه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل دکتری، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان،

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان

10.22075/ceasr.2025.37864.1050

چکیده

سابقه و هدف: امروزه پیشرفت در پروژه‌های صنعتی، علاوه بر تامین بخشی از نیازهای انسانی، خواسته و ناخواسته سبب بروز ناپایداری‌ها و مشکلات زیست‌محیطی فراوانی برای محیط زیست ساکنان مجاور این صنایع گردیده که این امر ضرورت ارزیابی اثرات زیست‌محیطی را در فضای جغرافیایی افزایش داده است. همزمان با اجرای سیاست توسعه صنایع بزرگ در منطقه مبارکه، ساختار اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و کالبدی اکوسیستم سکونتگاه‌های روستائی این شهرستان به ویژه طی 30 سال اخیر دستخوش ناپایداریهائی شده است. تحقیق حاضر با هدف کلی شناخت و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی استقرار و بارگذاری صنایع بر سکونتگاه‌های روستائی منطقه مبارکه دنبال می‌شود.

مواد و روش‌ها: منطقه مبارکه در دهه‌های اخیر به دلیل وجود صنایع مادر و همچنین صنایع بالادستی و یک شهرک صنعتی و یک ناحیه صنعتی به یکی از قطب‌های صنعتی کشور تبدیل شده و با دارا بودن 419 واحد صنعتی فعال، حدود31000 نفر شاغل را در خود جای داده است. در پژوهش حاضر داده‌های گردآوری شده با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS، Amos پردازش و تحلیل شد و برای تجزیه و تحلیل آنها از آمار توصیفی و معادلات ساختاری بهره گرفته شده است.

یافته‌ها: در راستای اثرات زیست‌محیطی استقرار صنایع بر سکونتگاه‌های روستائی منطقه مبارکه 11 متغیر(گویه) مورد عنایت قرار گرفت که عبارتند از: افزایش نسبی درجه حرارت و کاهش نسبی بارش برف، پائین رفتن سطح آبهای زیرزمینی و سطحی و انتقال آب کشاورزی به نفع صنعت، فرسایش خاک و فرونشست زمین، تخریب پوشش گیاهی، آلودگی هوا، آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی، آلودگی صوتی، آلودگی خاک کشاورزی، شیوع بیماریهای ریوی و قلبی نظیرMS و انواع سرطان ها بواسطه آلودگی محیط، افزایش تراکم و ترافیک جاده‌ای و خطرات و سوانح آن، کاهش سطح کیفیت محصولات زراعی و باغی. در بین متغیرهای 11 گانه، متغیر آلودگی هوا با میانگین 05/4 در بالاترین رتبه قرار دارد. بارگذاری و استقرار صنایع پیرامونی اثرات اجنتاب‌ناپذیری را در راستای ناپایداری زیست‌محیطی سکونتگاه‌های روستائی منطقه مورد مطالعه گذاشته است که در این میان بیشترین تاثیرگذاری آن بر متغیرهای تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و فرونشست زمین، آلودگی درکیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی به ترتیب با ضرایب 90/0، 81/0، 81/0 است. نتایج بارهای عاملی نشان می‌دهد که بارهای عاملی مربوط به متغیرهای استقرار و بارگذاری صنایع بر ناپایداری زیست‌محیطی سکونتگاه‌های روستائی با ضریب حداکثر 90/0 حاکی از این مسئله است که استقرار و بارگذاری صنایع در منطقه مبارکه باعث ناپایداری زیست‌محیطی سکونتگاه‌های روستائی شده است.

نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از بررسی مذکور نشان داد که در پنجاه سال اخیر با بارگذاری و استقرار صنایع پیرامونی در منطقه مبارکه اکوسیستم و محیط زیست منطقه مورد مطالعه دستخوش ناپایداریهائی شده است به گونه‌ای که از دیدگاه سرپرستان خانوار، منطقه مورد مطالعه در بعد زیست‌محیطی با ناپایداریهائی نظیر نوسانات جوی و آبی، تخریب محیط، آلودگی و خطرات مواجه شده است.

کلیدواژه‌ها

اقلیم و بوم سازگان مناطق خشک و نیمه خشک
دوره 2، شماره 2
اسفند 1403
صفحه 171-190

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 29 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش: 30 بهمن 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار